Lezing: “Bokkenrijders, late heksenprocessen in Limburg”
Terug naar Geschied- en heemkundige kring "Het Land van Thorn"Maandag
25-11-2024 20:00
Zaal “Aod Thoear”, Steegputstraat 4, te Thorn
door : Francois van Gehuchten
Beschrijving
“De Limburger is volgzaam, braaf, bescheiden”,… zo luidt het cliché. Het imago van de bokkenrijder staat haaks op dat vooroordeel. De bokkenrijder zette zich vast in onze beeldvorming als een rebel, een Robin Hood, een durver, een arme maar intelligente fopper van het gerecht. Is het om die reden dat de Limburger deze goede slechterik zo koestert?
De oude bokkenrijder werd een toeristisch product. Door de romantiek van de negentiende eeuw begon hij pas te leven om nooit meer te sterven.
Het onderwerp bevat de griezel van het bovennatuurlijke, zoals nachtelijke vluchten op een bok, een godlasterende eed, zwarte rituelen,.. maar ook de gruwel van hun misdaden en brandstichtingen, na een resem afpersende brandbrieven.
Omstreeks 1772 escaleerden in Overmaas de processen tegen bokkenrijdersbenden. Daar werden misdaden gepleegd door nomadengroepen met een grote actieradius. Ze werden op rekening geschreven van ‘bokkenrijders’, meestal mensen die nooit hun dorp hadden verlaten. In Zuid-Limburg, tussen Maastricht, Heerlen en ‘s-Hertogenrade begon de bloedcarrousel op volle toeren te draaien.
Bokkenrijdersprocessen kenmerken zich door een godlasterende eed en duivelse rituelen. In de Limburgse geschiedschrijving van de achttiende eeuw is de bokkenrijdersgeschiedenis één van de meest beschreven en ook meest omstreden onderwerpen.
De Bokkenrijders
Mythevorming en emoties voerden veelal de boventoon en ondanks de vloed aan literatuur blijft veel nog duister.
Om de duistere nevelen boven de bokkenrijdershoofden te zien optrekken moeten drie scheidingslijnen worden getrokken tussen:
1. de echte historische feiten en volksoverlevering of fantasierijke literatuur.
2. de zeven echte bokkenrijdersgroepen met hun godlasterende eed en de ‘gewone’ schelmen en misdadigers in die tijd.
3. de gewone bewijsvoering en de afgeperste verklaringen op de pijnbank, waar de beul iedereen deed bekennen wat het gerecht wou horen.
Over de spreker
Gedurende vier jaar heeft historicus François Van Gehuchten (°Geel, 1957, lic. hist. Leuven, 1980) uit Tessenderlo zich aan deze opdracht gewijd. In het werk: Bokkenrijders. Late heksenprocessen in Limburg worden de processen uitvoerig geanalyseerd, louter vanuit de geschiedkundige context en gekoppeld aan de escapades van andere misdadigersgroepen. Voor het eerst komt er een duidelijk chronologisch feitenrelaas want wat is er nu in feite gebeurd? Was de bestraffing terecht? Welke schuld hadden zij werkelijk? Wat bezielde hun bestrijders? Zijn er gelijkenissen tussen de diverse groepen en waarom was dit fenomeen alleen in Limburg mogelijk?